UGG Malaysia 2023 คินาบาลู อุทยานธรณีโลก (Kinabalu UNESCO Global Geopark)

2023 คินาบาลู อุทยานธรณีโลก (Kinabalu UNESCO Global Geopark)

คินาบาลู อุทยานธรณีโลกแห่งยูเนสโก (Kinabalu UNESCO Global Geopark) มรดกโลกใต้ปีกคิริวาส

อุทยานธรณีโลกยูเนสโกคินาบาลู (Kinabalu UNESCO Global Geopark) ซึ่งได้รับการประกาศอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 24 พฤษภาคม 2566 ถือเป็นอัญมณีทางธรณีวิทยาและระบบนิเวศของรัฐซาบาห์ ประเทศมาเลเซีย การขึ้นทะเบียนนี้ไม่เพียงแต่เน้นย้ำถึงความสำคัญระดับสากลของมรดกทางธรณีวิทยาเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงความมุ่งมั่นในการพัฒนาที่ยั่งยืน การให้ความรู้ และการอนุรักษ์พื้นที่อันกว้างใหญ่ถึง 4,750 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมเขตโคตาเบลุด (Kota Belud), โคตามารูดุ (Kota Marudu) และบางส่วนของราเนา (Ranau)

บริบททางภูมิศาสตร์และธรณีวิทยา (Geographical & Geological Context)

ภูมิประเทศ (Topography)

อุทยานธรณีโลกคินาบาลูตั้งอยู่ในภูมิภาคตะวันตกเฉียงเหนือของรัฐซาบาห์ ประเทศมาเลเซีย มีศูนย์กลางอยู่ที่ภูเขาคินาบาลู (Mount Kinabalu) ยอดเขาที่สูงที่สุดระหว่างเทือกเขาหิมาลัยและเกาะนิวกินี ด้วยความสูง 4,095 เมตรจากระดับน้ำทะเล ภูเขาแห่งนี้เป็นจุดเด่นของภูมิประเทศอันน่าทึ่ง ภูมิทัศน์โดยรอบประกอบด้วยเทือกเขาสลับซับซ้อน หุบเขาที่เกิดจากการกัดเซาะของธารน้ำแข็ง (glacial erosion) และที่ราบสูง สภาพภูมิประเทศที่หลากหลายนี้เป็นผลมาจากกระบวนการทางธรณีวิทยาที่ยาวนานและซับซ้อน

ธรณีวิทยาและกระบวนการกำเนิด (Geology and Formation Process)

คินาบาลูโดดเด่นด้วยความหลากหลายทางธรณีวิทยา (geodiversity) อันน่าทึ่ง ซึ่งเป็นบันทึกทางประวัติศาสตร์ของโลกที่เปิดเผยผ่านหินและลักษณะภูมิประเทศต่างๆ:

หินอัลตรามาฟิก (Ultramafic Rocks): เป็นหินที่มีอายุเก่าแก่หลายพันล้านปี ซึ่งโดยปกติแล้วจะพบอยู่ในชั้นเนื้อโลก (Earth's mantle) แต่บางครั้งก็ถูกดันขึ้นสู่ผิวโลกในระหว่างการปะทุของภูเขาไฟ หรือกระบวนการยกตัวของเปลือกโลก (tectonic uplift) หินเหล่านี้มีความสำคัญอย่างยิ่งในการศึกษาองค์ประกอบภายในโลก และกระบวนการทางธรณีพลศาสตร์ (geodynamic processes)
หินแกรนิตแทรกซอน (Granite Intrusions): เป็นหินอัคนีแทรกซอน (intrusive igneous rocks) ที่เกิดจากการที่หินหนืด (magma) ไม่ได้ปะทุขึ้นสู่ผิวโลก แต่แข็งตัวอยู่ใต้เปลือกโลก หินแกรนิตที่นี่เป็นหินแกรนิตอยด์ (granitoid) ที่อายุน้อยที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ มีอายุประมาณ 7-8 ล้านปี การแทรกซอนของหินแกรนิตนี้เองที่ทำให้เกิดการยกตัวของภูเขาคินาบาลูขึ้นสูงกว่า 4,000 เมตรเหนือระดับน้ำทะเลในปัจจุบัน สร้างสรรค์ภูมิทัศน์ภูเขาอันโดดเด่น
ลำดับชั้นโอฟิโอไลต์ (Ophiolite Sequence): เป็นหลักฐานของเปลือกโลกมหาสมุทรโบราณ (ancient oceanic crust) ที่มีอายุประมาณ 130 ล้านปี ซึ่งบันทึกร่องรอยการมุดตัวลง (subduction) ของแผ่นเปลือกโลกโปรโต-ทะเลจีนใต้ (Proto-South China Sea lithosphere) การปรากฏของลำดับชั้นโอฟิโอไลต์นี้บ่งชี้ถึงประวัติศาสตร์การเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลก (plate tectonics) ที่สำคัญในภูมิภาค
หินตะกอนคดโค้งและรอยเลื่อน (Folded and Faulted Sedimentary Rocks): บริเวณราเนา-ทัมบูนัน (Ranau-Tambunan area) แสดงให้เห็นถึงหินตะกอนที่ได้รับผลกระทบจากการบีบอัดของเปลือกโลก ทำให้เกิดการคดโค้ง (folding) และรอยเลื่อน (faulting) ที่ซับซ้อน สะท้อนถึงแรงกระทำมหาศาลภายในโลก

นอกจากนี้ ภูเขาคินาบาลู ยังมีภูมิทัศน์ธารน้ำแข็งที่งดงามที่สุดในเขตร้อน (spectacular glacial landscape in the tropics) ซึ่งเกิดจากกระบวนการธารน้ำแข็งในช่วงยุคน้ำแข็งสุดท้าย (Last Ice Age) และที่ราบพีนูซุก (Pinousuk Plain) บริเวณตีนเขาคินาบาลูยังเป็นแหล่งสะสมของตะกอนธารน้ำแข็ง (tilloid deposits) ที่กว้างขวางที่สุดในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งมีอายุน้อยถึง 10,000 ปี ข้อมูลทางธรณีวิทยาทั้งหมดนี้สามารถตรวจสอบได้จากแหล่งข้อมูลอย่างเป็นทางการที่ระบุไว้.

แหล่งธรณีวิทยาสำคัญ (Key Geosites)

อุทยานธรณีโลกคินาบาลูมีแหล่งธรณีวิทยา (geosites) ที่ได้รับการยอมรับกว่า 46 แห่ง ซึ่งแต่ละแห่งล้วนมีความสำคัญและเรื่องราวทางธรณีวิทยาที่น่าสนใจ ในที่นี้จะนำเสนอแหล่งธรณีวิทยาสำคัญ 4 แห่งที่เป็นไฮไลท์ของการเดินทาง:

1. ภูเขาคินาบาลูและภูมิทัศน์ธารน้ำแข็ง (Mount Kinabalu & Glacial Landscape)

ภูเขาคินาบาลูเป็นหัวใจของอุทยานธรณีแห่งนี้ ไม่เพียงแต่เป็นยอดเขาที่สูงตระหง่านที่สุดในภูมิภาค แต่ยังเป็นห้องเรียนธรณีวิทยาธรรมชาติขนาดใหญ่ ตัวภูเขาประกอบด้วยหินแกรนิตอยด์ (granitoid) ที่อายุน้อย ซึ่งเป็นผลมาจากการแทรกซอนของหินหนืด (magma intrusion) เมื่อ 7-8 ล้านปีก่อน กระบวนการยกตัวของเปลือกโลก (tectonic uplift) อย่างต่อเนื่องได้ผลักดันให้ภูเขานี้สูงขึ้นเรื่อยๆ เผยให้เห็นร่องรอยของกระบวนการก่อภูเขา (orogenesis) ที่ซับซ้อน

สิ่งที่น่าทึ่งอีกประการหนึ่งคือ "ภูมิทัศน์ธารน้ำแข็ง" ที่ยอดเขาคินาบาลู ในช่วงยุคน้ำแข็งสุดท้าย (Last Ice Age) เมื่อประมาณ 10,000 ปีก่อน ยอดเขาแห่งนี้ถูกปกคลุมด้วยธารน้ำแข็ง (glaciers) ซึ่งกัดเซาะและแกะสลักภูเขาให้เกิดเป็นหุบเขารูปตัวยู (U-shaped valleys) สันเขาแบบฟันปลา (arêtes) และยอดเขาแบบฮอร์น (horns) ที่สวยงาม แม้ในปัจจุบันธารน้ำแข็งจะหายไปแล้ว แต่ร่องรอยเหล่านี้ยังคงเป็นพยานถึงสภาพอากาศในอดีต และเป็นหนึ่งในภูมิทัศน์ธารน้ำแข็งที่โดดเด่นที่สุดในเขตร้อน (spectacular glacial landscape in the tropics)

บริเวณตีนเขาของภูเขาคินาบาลู โดยเฉพาะที่ราบพีนูซุก (Pinousuk Plain) ยังพบ "ตะกอนธารน้ำแข็ง" (tilloid deposits) ซึ่งเป็นตะกอนที่ถูกพัดพาและสะสมโดยธารน้ำแข็งเมื่อประมาณ 10,000 ปีที่แล้ว ตะกอนเหล่านี้เป็นหลักฐานสำคัญที่ยืนยันถึงการมีอยู่ของธารน้ำแข็งบนภูเขาคินาบาลู และเป็นแหล่งศึกษาธรณีสัณฐานวิทยาธารน้ำแข็ง (glacial geomorphology) ที่หาได้ยากในเขตร้อน

2. แหล่งหินอัลตรามาฟิกและลำดับชั้นโอฟิโอไลต์ (Ultramafic Rocks & Ophiolite Sequence)

อุทยานธรณีคินาบาลูเป็นที่ตั้งของ "หินอัลตรามาฟิก" (ultramafic rocks) ที่มีอายุเก่าแก่หลายพันล้านปี หินเหล่านี้เป็นองค์ประกอบหลักของชั้นเนื้อโลก (Earth's mantle) และการปรากฏบนผิวโลกบ่งชี้ถึงกระบวนการทางธรณีวิทยาที่รุนแรง เช่น การยกตัวของเปลือกโลก หรือการปะทุของภูเขาไฟ หินอัลตรามาฟิกมักมีสีเข้มและมีองค์ประกอบของแร่ที่มีธาตุเหล็กและแมกนีเซียมสูง

นอกจากนี้ ยังพบ "ลำดับชั้นโอฟิโอไลต์" (ophiolite sequence) ซึ่งเป็นชุดหินที่เชื่อกันว่าเป็นส่วนหนึ่งของเปลือกโลกมหาสมุทรโบราณ (ancient oceanic crust) ที่ถูกดันขึ้นสู่ทวีปผ่านกระบวนการมุดตัว (subduction) และการชนกันของแผ่นเปลือกโลก (continental collision) ลำดับชั้นโอฟิโอไลต์ในคินาบาลูมีอายุประมาณ 130 ล้านปี และเป็นบันทึกทางธรณีวิทยาที่สำคัญของการมุดตัวของแผ่นเปลือกโลกโปรโต-ทะเลจีนใต้ (Proto-South China Sea lithosphere) การศึกษาหินเหล่านี้ช่วยให้นักธรณีวิทยาสามารถสร้างภาพประวัติศาสตร์การเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลก (plate tectonics) และวิวัฒนาการทางธรณีวิทยาของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

3. บ่อน้ำพุร้อนปอริง (Poring Hot Springs)

บ่อน้ำพุร้อนปอริงเป็นหนึ่งในลักษณะภูมิประเทศที่โดดเด่นและน่าสนใจทางธรณีวิทยาภายในอุทยานธรณีโลกแห่งนี้ "น้ำพุร้อน" (hot springs) เป็นปรากฏการณ์ที่น้ำใต้ดิน (groundwater) ได้รับความร้อนจากพลังงานความร้อนใต้พิภพ (geothermal energy) ที่เกิดจากการแทรกซอนของหินหนืด (magma intrusion) หรือกิจกรรมของรอยเลื่อน (fault activity) ที่อยู่ลึกลงไปใต้พื้นผิวโลก น้ำที่ร้อนจัดนี้จะดันขึ้นมาสู่ผิวโลกตามรอยแตกของหิน (rock fractures) หรือรอยเลื่อน (faults)

บ่อน้ำพุร้อนปอริงเป็นตัวอย่างที่ชัดเจนของกิจกรรมความร้อนใต้พิภพในพื้นที่ ซึ่งสัมพันธ์กับกระบวนการก่อตัวของภูเขาคินาบาลูและโครงสร้างทางธรณีวิทยาที่เกี่ยวข้อง น้ำแร่ในบ่อน้ำพุร้อนนี้อุดมไปด้วยแร่ธาตุต่างๆ (minerals) ซึ่งเชื่อว่ามีคุณสมบัติในการบำบัดรักษา การเยี่ยมชมบ่อน้ำพุร้อนปอริงไม่เพียงแต่เป็นการพักผ่อนหย่อนใจ แต่ยังเป็นการเรียนรู้เกี่ยวกับกลไกทางธรณีวิทยาที่ซับซ้อนซึ่งทำให้เกิดปรากฏการณ์ธรรมชาติอันน่าทึ่งนี้

4. หินตะกอนคดโค้งและรอยเลื่อนในพื้นที่ราเนา-ทัมบูนัน (Folded & Faulted Sedimentary Rocks in Ranau-Tambunan Area)

พื้นที่ราเนา-ทัมบูนัน (Ranau-Tambunan area) นำเสนอภูมิทัศน์ทางธรณีวิทยาที่แสดงให้เห็นถึงพลังมหาศาลของกระบวนการเคลื่อนที่ของเปลือกโลก (tectonic forces) บริเวณนี้โดดเด่นด้วยการปรากฏของ "หินตะกอนคดโค้ง" (folded sedimentary rocks) และ "รอยเลื่อน" (faulted rocks) อย่างชัดเจน

หินตะกอน (sedimentary rocks) เดิมทีวางตัวเป็นชั้นในแนวนอน แต่ด้วยแรงบีบอัดจากการชนกันของแผ่นเปลือกโลก (plate collision) หรือการเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลก ทำให้หินเหล่านี้เกิดการคดโค้ง (folding) เป็นรูปคลื่นขนาดใหญ่ หรือเกิด "รอยเลื่อน" (faulting) ซึ่งเป็นรอยแตกในหินที่แสดงให้เห็นการเคลื่อนที่ของมวลหิน รอยเลื่อนและโครงสร้างการคดโค้งเหล่านี้เป็นหลักฐานทางกายภาพที่บอกเล่าเรื่องราวของประวัติศาสตร์ธรณีวิทยาอันยาวนานและรุนแรงในภูมิภาคนี้ การเดินสำรวจในพื้นที่นี้ช่วยให้นักธรณีวิทยาและนักท่องเที่ยวสามารถมองเห็นและตีความกระบวนการทางธรณีพลศาสตร์ (geodynamic processes) ที่เกิดขึ้นในอดีตได้อย่างชัดเจน

ความหลากหลายทางชีวภาพและวัฒนธรรม (Biodiversity & Culture)

อุทยานธรณีโลกคินาบาลูไม่เพียงเป็นแหล่งรวมมรดกทางธรณีวิทยาที่สำคัญ แต่ยังเป็นแหล่งรวมความหลากหลายทางชีวภาพ (biodiversity hotspot) และวัฒนธรรมท้องถิ่นที่เชื่อมโยงกับโลกอย่างลึกซึ้ง ความสัมพันธ์ระหว่างหิน ดิน น้ำ ป่าไม้ และมนุษย์ (rock-soil-water-forest-human relationship) เป็นหัวใจสำคัญของอุทยานแห่งนี้

ความสัมพันธ์ของหิน-ดิน-น้ำ-ป่าไม้ (Rock-Soil-Water-Forest Relationship): หินชนิดต่างๆ ในพื้นที่ เช่น หินอัลตรามาฟิกและหินแกรนิต เป็นต้นกำเนิดของดินที่มีลักษณะเฉพาะ ดินที่เกิดจากหินอัลตรามาฟิกมักมีธาตุโลหะหนักสูง ซึ่งส่งผลต่อพืชพรรณที่สามารถเจริญเติบโตได้ น้ำจากแหล่งน้ำพุร้อนและธารน้ำบนภูเขาหล่อเลี้ยงระบบนิเวศอันอุดมสมบูรณ์ ป่าฝนเขตร้อน (tropical rainforests) อันหนาทึบ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของอุทยานแห่งชาติคินาบาลู (Kinabalu Park) ที่ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกของยูเนสโกในปี 2000 นั้น ถือเป็น "ศูนย์รวมความหลากหลายของพืช" (Centre of Plant Diversity) ที่สำคัญระดับโลก

ความหลากหลายทางชีวภาพที่เป็นเอกลักษณ์ (Unique Biodiversity): อุทยานแห่งนี้เป็นที่อยู่อาศัยของพืชและสัตว์เฉพาะถิ่น (endemic plants and animals) จำนวนมาก ตัวอย่างที่โดดเด่น ได้แก่ กล้วยไม้กว่า 90 ชนิดที่พบได้เฉพาะบนภูเขาคินาบาลูเท่านั้น รวมถึงนกกระทาหัวแดง (crimson-headed partridge bird) ซึ่งไม่พบที่ใดในโลก การอนุรักษ์พื้นที่นี้จึงมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการปกป้องสิ่งมีชีวิตที่เปราะบางและเป็นเอกลักษณ์เหล่านี้

วัฒนธรรมและชุมชน (Culture and Communities): ประชากรกว่า 290,000 คนที่อาศัยอยู่ในเขตโคตาเบลุด โคตามารูดุ และราเนา มีวิถีชีวิตที่ผูกพันกับธรรมชาติและมรดกทางธรณีวิทยาของพื้นที่ พวกเขาเป็นผู้ดูแลมรดกเหล่านี้ผ่านภูมิปัญญาท้องถิ่นและประเพณีที่สืบทอดกันมา อุทยานธรณีโลกคินาบาลูมีเป้าหมายที่จะส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงธรณีวิทยา (geotourism) สร้างรายได้ และสร้างโอกาสการจ้างงาน เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตทางเศรษฐกิจและสังคมของชุมชนท้องถิ่นอย่างยั่งยืน โดยการมีส่วนร่วมของชุมชนในการอนุรักษ์และการจัดการอุทยานเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง

ด้วยการยอมรับล่าสุดนี้ รัฐซาบาห์ จึงได้รับ "สามมงกุฎของยูเนสโก" (UNESCO Triple Crown) ซึ่งเป็นสถานะอันทรงเกียรติที่ทำให้ซาบาห์ เป็นหนึ่งในไม่กี่แห่งทั่วโลก ที่ถือครองการขึ้นทะเบียนสามรายการของยูเนสโกพร้อมกัน ได้แก่ อุทยานแห่งชาติคินาบาลูในฐานะแหล่งมรดกโลก (2000), เขตสงวนชีวมณฑลเทือกเขาคร็อกเกอร์ (Crocker Range Biosphere Reserve) ในปี 2014 และอุทยานธรณีโลกยูเนสโกคินาบาลูในปี 2023 ซึ่งสะท้อนถึงความสำคัญอันยิ่งใหญ่ของธรรมชาติและวัฒนธรรมในพื้นที่แห่งนี้

อุทยานธรณีโลกยูเนสโกคินาบาลู เป็นมากกว่าเพียงแหล่งท่องเที่ยว แต่เป็นห้องเรียนธรรมชาติขนาดใหญ่ที่บันทึกประวัติศาสตร์อันยาวนานของโลกไว้ในหินผาและภูมิทัศน์อันตระการตา การผสมผสานของหินอัลตรามาฟิก หินแกรนิตแทรกซอน ลำดับชั้นโอฟิโอไลต์ และภูมิประเทศที่เกิดจากธารน้ำแข็งและกระบวนการคดโค้งรอยเลื่อน ล้วนเป็นพยานถึงพลังอันยิ่งใหญ่ของโลกที่หล่อหลอมทุกสิ่งที่เราเห็น การเดินทางเยือนคินาบาลูจึงเป็นการเปิดประสบการณ์ที่ลึกซึ้งยิ่งขึ้น ไม่เพียงแต่ในด้านความรู้ทางธรณีวิทยา แต่ยังรวมถึงความเข้าใจในความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่างธรรมชาติและวัฒนธรรมของชุมชนท้องถิ่น

ในฐานะส่วนหนึ่งของ "สามมงกุฎของยูเนสโก" รัฐซาบาห์ได้แสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่นในการอนุรักษ์มรดกโลกอย่างแท้จริง อุทยานธรณีแห่งนี้จึงเป็นแหล่งกำเนิดแรงบันดาลใจในการศึกษาธรณีวิทยาภาคพื้นดิน และเป็นตัวอย่างของการพัฒนาการท่องเที่ยวเชิงธรณีวิทยาอย่างยั่งยืน ซึ่งมุ่งเน้นการส่งเสริมการอนุรักษ์ การให้ความรู้ และการสร้างประโยชน์แก่ชุมชนท้องถิ่น การปกป้องและหวงแหนอุทยานธรณีโลกคินาบาลูจึงเป็นภารกิจร่วมกันของพวกเราทุกคน เพื่อให้มรดกอันล้ำค่านี้ยังคงยืนยงและเป็นแหล่งเรียนรู้ที่ไม่มีวันสิ้นสุดสำหรับคนรุ่นต่อๆ ไป

เอกสารอ้างอิง (References)