uwh แหล่งมรดกโลก เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ลาว 2019/2563 ทุ่งไหหิน เชียงขวาง (Megalithic Jar Sites in Xiengkhuang–Plain of Jars)

แหล่งโบราณคดีโถหินใหญ่ในเชียงขวาง – ทุ่งไหหิน

ทุ่งไหหิน (Plain of Jars) ตั้งอยู่บนที่ราบสูงในภาคกลางของประเทศลาว ชื่อของสถานที่แห่งนี้มาจากไหหินขนาดใหญ่รูปทรงคล้ายท่อกว่า 2,100 โถ ซึ่งใช้สำหรับพิธีศพในยุคเหล็ก ทรัพย์สินที่ต่อเนื่องกันนี้ประกอบด้วยส่วนประกอบ 15 ชิ้น ประกอบด้วยไหหินแกะสลักขนาดใหญ่ แผ่นหิน หลุมศพ หลุมศพ เหมืองหิน และวัตถุที่ใช้ในงานศพ ซึ่งมีอายุตั้งแต่ 500 ปีก่อนคริสตกาล ถึง ค.ศ. 500 ไหและส่วนประกอบที่เกี่ยวข้องเหล่านี้เป็นหลักฐานสำคัญที่สุดของอารยธรรมยุคเหล็กที่สร้างและใช้งานไหเหล่านี้ จนกระทั่งสูญหายไปราว ค.ศ. 500

คุณค่าอันโดดเด่นสากล

ไหหินขนาดใหญ่รูปทรงท่อกว่า 2,100 ใบ ซึ่งใช้สำหรับพิธีศพในยุคเหล็ก เป็นที่มาของชื่อทุ่งไหหิน ทรัพย์สินที่ต่อเนื่องกันนี้ประกอบด้วยส่วนประกอบ 15 ชิ้น ประกอบด้วยไหหินแกะสลักขนาดใหญ่ 1,325 ชิ้น แผ่นหิน (อาจเป็นฝาปิดโถ) หลุมศพสำรอง เครื่องหมายหลุมศพ เหมืองหิน แหล่งผลิต เครื่องใช้ในสุสาน และสิ่งอื่นๆ ไหเหล่านี้ตั้งอยู่บนเนินเขาและสันเขาที่ล้อมรอบที่ราบสูงตอนกลาง มีขนาดใหญ่ ประดิษฐ์อย่างประณีต และต้องใช้ทักษะทางเทคโนโลยีในการผลิตและเคลื่อนย้ายจากเหมืองหินไปยังสถานที่ฝังศพ ไหและองค์ประกอบที่เกี่ยวข้องเป็นหลักฐานสำคัญที่สุดของอารยธรรมยุคเหล็กที่สร้างและใช้งาน ซึ่งยังมีข้อมูลน้อยมาก แหล่งโบราณคดีเหล่านี้มีอายุตั้งแต่ 500 ปีก่อนคริสตกาลถึง 500 ปี (และอาจยาวนานถึง 800 ปี) ไหและสิ่งปลูกสร้างทางโบราณคดีที่เกี่ยวข้องเป็นหลักฐานของวัฒนธรรมโบราณเหล่านี้ รวมถึงลำดับชั้นทางสังคมที่เกี่ยวข้อง ทุ่งไหหินตั้งอยู่ ณ จุดตัดทางประวัติศาสตร์ระหว่างสองระบบวัฒนธรรมหลักในยุคเหล็กของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ ระบบแม่น้ำมูล-แม่น้ำโขง และระบบแม่น้ำแดง/อ่าวตังเกี๋ย เนื่องจากพื้นที่นี้เอื้อต่อการสัญจรผ่านภูมิภาค ทำให้เกิดการค้าและการแลกเปลี่ยนทางวัฒนธรรม การกระจายตัวของแหล่งไหหินจึงเชื่อกันว่ามีความเกี่ยวข้องกับเส้นทางเดินเรือ

เกณฑ์ (iii):ทุ่งไหหินเป็นหลักฐานอันโดดเด่นที่แสดงถึงอารยธรรมที่สร้างและใช้ไหหินเหล่านี้ในพิธีกรรมงานศพ ตลอดระยะเวลาตั้งแต่ประมาณ 500 ปีก่อนคริสตกาล จนถึงช่วงหลัง ค.ศ. 500 ขนาดของไหหินขนาดใหญ่ จำนวนที่มาก และการกระจายตัวอย่างกว้างขวางภายในมณฑลเชียงขวางนั้นน่าทึ่ง และทรัพย์สินที่ต่อเนื่องกัน 15 ชิ้น ประกอบด้วยแหล่งโบราณคดีมากมายที่สามารถยืนยันถึงการขุดหิน การผลิต การขนส่ง และการใช้ไหหินเหล่านี้ตลอดช่วงเวลาอันยาวนานของประวัติศาสตร์วัฒนธรรมเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ทุ่งไหหิน เชียงขวาง (Megalithic Jar Sites in Xiengkhuang–Plain of Jars) คือ ภูมิประเทศทางโบราณคดี ซึ่งเป็นที่ตั้งของหินใหญ่ (megalith) ที่กระจัดกระจายไปทั่วที่ราบสูงเชียงขวาง แขวงเชียงขวาง ทางเหนือของประเทศลาว ประกอบด้วยหินใหญ่รูปทรงไหนับพัน ปรากฏเป็นกลุ่ม ๆ ตลอดแนวเขาและอยู่ล้อมรอบหุบเขาสูง

ที่ราบสูงเชียงขวาง ตั้งอยู่บริเวณเหนือสุดของเทือกเขาอันนัมอันเป็นเทือกเขาหลักในอินโดจีน โดยมีการค้นพบทุ่งไหหินเบื้องต้นในช่วง ค.ศ. 1930 ซึ่งกล่าวถึงไหหินที่สัมพันธ์กับพิธีกรรมเกี่ยวกับงานศพในยุคก่อนประวัติศาสตร์ จากนั้นได้มีการขุดค้นโดยนักโบราณคดีชาวลาวและชาวญี่ปุ่น และมีการค้นพบวัตถุเกี่ยวกับงานศพและเครื่องเคลือบรอบ ๆ ไหหิน วัตถุเหล่านั้นถูกกำหนดให้อยู่ในช่วงสมัยยุคเหล็ก (Iron Age) และกลายเป็นหนึ่งในแหล่งโบราณคดีทางประวัติศาสตร์ที่น่าสนใจ และสำคัญที่สุดแห่งหนึ่งในการศึกษายุคสมัยก่อนประวัติศาสตร์ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แหล่งโบราณคดีทุ่งไหหินบ่งบอกถึงความสัมพันธ์ระหว่างสังคมที่ซับซ้อนมากขึ้นและโครงสร้างหินใหญ่ ที่อยู่ในชุมชนยุคเหล็กในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ตำนานและประวัติศาสตร์ท้องถิ่น เรื่องราวและตำนานของลาวได้เล่าสืบกันมาว่า ครั้งหนึ่งมีการต่อสู้ของยักษ์ซึ่งอาศัยในดินแดนแห่งนี้ ในตำนานท้องถิ่นบอกเล่าถึงกษัตริย์โบราณนามว่า "ขุนเจือง" ซึ่งเข้าปราบปรามยักษ์และต่อสู้กันอย่างยาวนาน ในที่สุดก็สามารถพิชิตศัตรูของเขาได้

กษัตริย์สั่งให้สร้างไหเพื่อชงเหล้าลาวและเพื่อเฉลิมฉลองชัยชนะ ไหถูกหล่อแบบขึ้นมาโดยใช้วัสดุธรรมชาติ เช่น ดินเหนียว ทราย น้ำตาล และซากพืชซากสัตว์ในรูปแบบหินผสม เป็นต้น โดยสันนิษฐานว่าถ้ำที่ 1 ในบริเวณทุ่งไหหินคือเตาเผา และไหหินยักษ์ถูกเผาที่นี่ ซึ่งจริง ๆ แล้วอาจจะไม่ได้ทำมาจากหิน ข้ออธิบายอื่น ๆ กล่าวไว้ว่าไหสร้างขึ้นเพื่อเก็บน้ำฝนในฤดูมรสุม โดยใช้สำหรับกองคาราวานซึ่งอาจไม่สามารถหาน้ำได้ระหว่างการเดินทาง

มีข้อสันนิษฐานเกี่ยวกับ ทุ่งไหหิน ไว้หลายแนวทาง ได้แก่

- ตัดมาจากหินก้อนใหญ่ไว้เพื่อบรรจุคนตายในสมัยโบราณเมื่อพันปีมาแล้ว (ก่อนประวัติศาสตร์ยุคเหล็ก 3,000–4,000 ปี) ตามความเชื่อของคนในสมัยนั้นที่ว่า สถานที่ฝังศพคนตายต้องรักษาไว้ในที่สูง เพื่อหลีกเว้นการเซาะพังทลายจากน้ำต่าง ๆ ดังนั้นจึงเห็นไหหินอยู่ในสถานที่เป็นเนินสูง

- เป็นตำนานไหเหล้าของนักรบโบราณ คือตามตำนานกล่าวไว้ว่าระหว่างศตวรรษที่ 8 นักรบผู้กล้าหาญของลาวผู้หนึ่ง ชื่อว่าท้าวขุนเจืองได้ยกกำลังพลไปทำสงครามแล้วก็ได้ชัยชนะอยู่ที่เชียงขวาง หลังจากได้รับชัยชนะแล้ว ก็ได้ทำการฉลองชัยอยู่ที่นั่นเป็นเวลา 7 เดือน ไหที่เห็นอยู่ในปัจจุบันเป็นไหเหล้าสำหรับเลี้ยงไพร่พลในการฉลองชัยชนะของท้าวขุนเจือง ในคราวนั้น ดังนั้นคนลาวทั่วไปมักเรียกว่า “ไหเหล้าเจือง”

- เป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติเช่นเดียวกับสโตนเฮนจ์ ประเทศอังกฤษ ที่คล้ายคลึงกัน คือ เป็นหินตั้งกลางแจ้งแบบ ทุ่งไหหิน ในเขตเชียงขวางมีหลายจุด 

แหล่งท่องเที่ยว วัฒนธรรมหินตั้งที่มีลักษณะแบบทุ่งไหหินมีอยู่ทั่วโลก แต่ทุ่งไหหินที่ประเทศลาวมีจำนวนมากและแบ่งเป็น 3 กลุ่ม ได้แก่

กลุ่มที่หนึ่ง ทุ่งไหหินเมืองโพนสวรรค์ เป็นทุ่งไหหินที่ใหญ่และมีมากที่สุด อยู่ห่างจาก เมืองโพนสวรรค์ ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ประมาณ 7.5 กิโลเมตร ไปทางเมืองคูน เมืองหลวงเก่า มีจำนวนไหประมาณ 200 ไห และมีขนาดใหญ่กว่าในกลุ่มอื่น ๆ ถัดมาทางด้านซ้ายมือของทุ่งไหหินจะพบถ้ำแห่งหนึ่งมีแสงแดดสาดส่องลงมา ภายในถ้ำมีลักษณะเป็นปล่องมีความสูงประมาณ 60 เมตร ลักษณะภายในถ้ำไม่ลึกมากนัก สามารถบรรจุคนได้ 50 - 60 คน ถ้ำแห่งนี้เคยใช้เป็นที่หลบภัยสงครามของชาวเมืองเชียงขวางยามเมื่อเครื่องบินมาทิ้งระเบิด พร้อมกับใช้เป็นคลังเก็บอาวุธและเชื้อเพลิงเมื่อสงครามอินโดจีนที่ผ่านมา บริเวณโดยรอบทุ่งไหหินบนจุดชมวิวจะพบร่องรอยการขุดสนามเพลาะเป็นแนวยาวเพื่อป้องกันการโจมตีทางอากาศ และหลุมระเบิดขนาดใหญ่หลายหลุม ตลอดจนร่องรอยที่ไหหินแตกกระจายอันเป็นผลมาจากฝูงเครื่องบิน บี 52 ของอเมริกา

กลุ่มที่สอง อยู่ห่างจากเมืองไปทางใต้ 25 กิโลเมตร มีไหหินที่นี่เพียง 90 ไห ไหหิน

กลุ่มที่สาม อยู่ห่างจากกลุ่มที่สองไปทางใต้ 10 กิโลเมตร (35 กิโลเมตร จากโพนสวรรค์) กลุ่มนี้มีหินทั้งสิ้น 150 ไห

.

------------------------