UGG China 2014 ต้าหลี่-ชางซาน อุทยานธรณีโลก (DALI-CANGSHAN UNESCO GLOBAL GEOPARK)

2014 ต้าหลี่-ชางซาน อุทยานธรณีโลก (DALI-CANGSHAN UNESCO GLOBAL GEOPARK)

ที่ตั้ง

อุทยานธรณีโลกยูนเนสโก ต้าหลี่-ชางซาน: อัญมณีแห่งธรณีวิทยา ชีวภาพ และวัฒนธรรม ณ มณฑลยูนนาน ประเทศจีน

อุทยานธรณีโลกยูเนสโก ต้าหลี่-ชางซาน (Dali-Cangshan UNESCO Global Geopark) ซึ่งได้รับการรับรองโดยยูเนสโกในปี 2014 (แม้บางแหล่งจะระบุปี 2015 แต่รายงานประจำปี 2021 ยืนยันปี 2014) เปรียบเสมือนห้องสมุดธรรมชาติที่เปิดโอกาสให้นักท่องเที่ยวเชิงธรณี (geo-tourism) ได้สัมผัสกับประวัติศาสตร์อันยาวนานของโลก พื้นที่อันน่าทึ่งแห่งนี้ตั้งอยู่ในมณฑลยูนนาน (Yunnan Province) สาธารณรัฐประชาชนจีน ครอบคลุมพื้นที่ 933 ตารางกิโลเมตร ซึ่งรวมถึงเมืองต้าหลี่ (Dali City) อำเภอหยางปี้ (Yangbi County) และอำเอ้อเอ่อร์ยวน (Eryuan County) ในเขตปกครองตนเองชนชาติไป๋ (Bai Nationality Autonomous Prefecture) ด้วยความสูงที่หลากหลายตั้งแต่ 1,700 ถึง 4,122 เมตรเหนือระดับน้ำทะเล อุทยานธรณีแห่งนี้ไม่เพียงนำเสนอความงดงามทางธรณีวิทยาที่โดดเด่น แต่ยังเป็นแหล่งรวมความหลากหลายทางชีวภาพ (biodiversity) และมรดกทางวัฒนธรรมอันลึกซึ้ง การเดินทางมายังที่แห่งนี้จึงไม่ใช่แค่การท่องเที่ยว แต่เป็นการเรียนรู้เชิงบูรณาการที่ส่งเสริมการอนุรักษ์ธรณี (geoconservation) และการศึกษาธรณีศาสตร์ (Earth Science education) เพื่อสร้างความตระหนักรู้ถึงคุณค่าของโลกที่เราอาศัยอยู่

บริบททางภูมิศาสตร์และธรณีวิทยา (Geographical & Geological Context)

อุทยานธรณีโลกต้าหลี่-ชางซาน ตั้งอยู่ใจกลางเขตปกครองตนเองชนชาติไป๋ มีภูมิประเทศ (topography) ที่โดดเด่นจากเทือกเขาชางซาน (Mount Cangshan) ที่ทอดตัวยาวและทะเลสาบเอ่อร์ไห่ (Erhai Lake) ซึ่งเป็นทะเลสาบที่ราบสูงขนาดใหญ่ เทือกเขาชางซานเป็นภูเขาที่เกิดขึ้นใหม่ (young mountain) ในช่วงประมาณ 50 ล้านปีที่แล้ว จากการยกตัวของเปลือกโลก (uplift) อันเป็นผลมาจากกระบวนการเกิดเทือกเขาหิมาลัย (Himalayan orogeny) ทำให้ภูมิประเทศมีความชันและสลับซับซ้อนอย่างน่าทึ่ง แม้ว่าตัวภูเขาจะ "อายุน้อย" แต่หินส่วนใหญ่ที่ประกอบกันเป็นเทือกเขานี้มีอายุมากกว่า 2 พันล้านปี และเป็นหินแปร (metamorphic rocks) โดยเฉพาะหินอ่อนต้าหลี่ (Dali marble) ที่มีชื่อเสียงระดับโลก ซึ่งเป็นที่มาของชื่อ "Dali Marble" และ "Dali Glaciation" อีกด้วย UNESCO.org

ด้านธรณีวิทยา เทือกเขาชางซานเป็น "หนังสือประวัติศาสตร์ทางธรณีวิทยา" ที่บันทึกเรื่องราวของโลกมานานกว่า 2 พันล้านปี อุทยานธรณีแห่งนี้ยังจัดแสดงลักษณะภูมิประเทศที่เกิดจากธารน้ำแข็งในยุคควอเทอร์นารี (Quaternary glacial landforms) ที่ได้รับการอนุรักษ์ไว้อย่างดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งธารน้ำแข็งต้าหลี่ (Dali Glaciation) ที่เกิดขึ้นเมื่อประมาณ 15,000 ปีที่แล้ว ซึ่งถือเป็นธารน้ำแข็งที่อยู่ทางใต้สุดของทวีปเอเชียในช่วงการเกิดธารน้ำแข็งครั้งล่าสุด lushangeopark.com นอกจากนี้ ทะเลสาบเอ่อร์ไห่ยังเป็นทะเลสาบที่ราบสูงแบบรอยเลื่อน (plateau rift lake) ซึ่งเป็นผลจากการยกตัวของเทือกเขาชางซาน ทำให้เกิดแอ่งที่ต่ำลงไปและสะสมน้ำจนกลายเป็นทะเลสาบขนาดใหญ่ในปัจจุบัน unesco.org อุทยานธรณีแบ่งออกเป็นสามเขตหลัก: เขตภูมิทัศน์ธรณีวิทยาและธรณีสัณฐานชางซาน (Cangshan Geological and Geomorphologic Landscape District), เขตภูมิทัศน์วัฒนธรรมรอบทะเลสาบเอ่อร์ไห่ (Cultural Landscape District around Erhai Lake) และเขตภูมิทัศน์ทะเลสาบที่ราบสูง (Highland Lake Landscape District) nd-geopark.com

แหล่งธรณีวิทยาสำคัญ (Key Geosites)

อุทยานธรณีโลกต้าหลี่-ชางซานมีแหล่งธรณีวิทยาที่น่าสนใจมากมาย ซึ่งเป็นจุดเด่นที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวและนักวิชาการ ได้แก่

เทือกเขาชางซาน (Mount Cangshan) และธารน้ำแข็งต้าหลี่ (Dali Glaciation) เทือกเขาชางซานประกอบด้วยยอดเขา 19 ยอด และลำธาร 18 สาย แต่ละยอดเขามีความสูงและลักษณะเฉพาะตัวที่แตกต่างกันไป โดยยอดเขามาหลง (Malong Peak) เป็นยอดเขาที่สูงที่สุดถึง 4,122 เมตร lushangeopark.com หินส่วนใหญ่เป็นหินแปรโบราณที่มีอายุมากกว่า 2 พันล้านปี ซึ่งรวมถึงหินอ่อนต้าหลี่ที่มีลวดลายสวยงามอันเป็นเอกลักษณ์ ภูมิประเทศในบริเวณนี้แสดงถึงร่องรอยของยุคน้ำแข็งต้าหลี่ (Dali Glaciation) ซึ่งเป็นธารน้ำแข็งที่ลงมาถึงทางใต้สุดของทวีปเอเชียในช่วง 15,000 ปีที่แล้ว ลักษณะภูมิประเทศที่เกิดจากธารน้ำแข็งในยุคควอเทอร์นารี (Quaternary glacial landforms) เช่น หุบผาชันรูปตัว U (U-shaped valleys), สันเขาทะลุ (arêtes) และธารน้ำแข็ง (cirques) ยังคงปรากฏให้เห็นอย่างชัดเจน ซึ่งเป็นหลักฐานสำคัญทางธรณีวิทยาที่แสดงถึงการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศในอดีต UNESCO.org

ทะเลสาบเอ่อร์ไห่ (Erhai Lake) ทะเลสาบเอ่อร์ไห่เป็นทะเลสาบน้ำจืดขนาดใหญ่ที่ตั้งอยู่บนที่ราบสูง เป็นทะเลสาบที่ราบสูงแบบรอยเลื่อน (plateau rift lake) ที่เกิดขึ้นจากการยกตัวของเทือกเขาชางซาน ทำให้เกิดแอ่งขนาดใหญ่ที่รองรับน้ำ ทะเลสาบแห่งนี้มีลักษณะธรณีสัณฐานชายฝั่ง (lakeside geomorphic features) ที่เกิดจากการกัดเซาะ (erosional) ซึ่งแสดงให้เห็นถึงพลังงานของน้ำและกระบวนการเปลี่ยนแปลงของระดับน้ำในอดีต nd-geopark.com การก่อตัวของทะเลสาบแห่งนี้ยังเชื่อมโยงกับการเคลื่อนที่ของแผ่นเปลือกโลก (plate tectonics) และการยกตัวของเทือกเขาที่ยังคงดำเนินอยู่ ทำให้ทะเลสาบแห่งนี้เป็นแหล่งศึกษาธรณีวิทยาโครงสร้าง (structural geology) และธรณีสัณฐานวิทยา (geomorphology) ที่สำคัญ

ถนนหยกหยุนโหยว (Yudai Yunyou Road - Jade Belt Tourist Road) ถนนหยุนโหยวเป็นเส้นทางเดินเขาชมทิวทัศน์ (scenic hiking trail) ระยะทาง 16-18 กิโลเมตร ที่ความสูงประมาณ 2,600 เมตร lushangeopark.com เส้นทางนี้เปิดโอกาสให้นักท่องเที่ยวได้สำรวจร่องรอยของหินแปรชางซาน (Cangshan Metamorphic Rocks) ที่ถูกกัดเซาะเป็นหุบผาชัน (canyons) โดยธารน้ำหลายสาย เช่น ลำธารชิงบี้ (Qingbi Creek Canyon) การเดินตามเส้นทางนี้เป็นประสบการณ์ที่ได้เห็นการเปลี่ยนแปลงทางธรณีวิทยาที่ชัดเจน ทั้งการกัดเซาะของธารน้ำ (fluvial erosion) และการปรากฏของหินแปรที่เก่าแก่ nd-geopark.com

ทะเลสาบซีหม่า (Xima Lake) และบริเวณชือเหมินกวน (Shimenguan - Stone Gate Pass) Scenic Area ทะเลสาบซีหม่าเป็นทะเลสาบที่เกิดจากธารน้ำแข็ง (glacial tarn) ที่ตั้งอยู่ที่ความสูง 3,920 เมตร loongwander.com ทะเลสาบแห่งนี้เป็นตัวอย่างที่ชัดเจนของภูมิประเทศยุคน้ำแข็ง (glacial landscape) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการเกิดธารน้ำแข็งต้าหลี่ บริเวณชือเหมินกวน (Stone Gate Pass) เป็นอีกหนึ่งจุดเด่นทางธรณีวิทยา ที่มีลักษณะเด่นคือ "Stone Gate Shrouded in Mist" (ประตูหินปกคลุมด้วยหมอก) ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติที่น่าตื่นตาตื่นใจ ที่แสดงให้เห็นถึงการกัดเซาะของหินและการก่อตัวของภูมิประเทศที่แปลกตา travelchinawith.me

ความหลากหลายทางชีวภาพและวัฒนธรรม (Biodiversity & Culture)

อุทยานธรณีแห่งนี้ไม่เพียงโดดเด่นด้วยธรณีวิทยา แต่ยังเป็นศูนย์รวมของความสัมพันธ์อันซับซ้อนระหว่างหิน ดิน น้ำ ป่า และมนุษย์ (rock-soil-water-forest-human relationship) ซึ่งก่อให้เกิดระบบนิเวศ (ecosystem) และวัฒนธรรมที่หลากหลายและไม่เหมือนใคร

ความหลากหลายทางชีวภาพ (Biodiversity) ต้าหลี่-ชางซานเป็นแหล่งที่มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง มีพืชมีท่อลำเลียง (tracheophytes) มากกว่า 4,094 ชนิด และสัตว์มีกระดูกสันหลัง (vertebrates) 493 ชนิด UNESCO.org ในจำนวนนี้มีสัตว์ป่า 42 ชนิด และพืชป่า 71 ชนิด ที่ได้รับการคุ้มครองตามกฎหมายของประเทศจีน เช่น ลิงจมูกเชิดยูนนาน (Yunnan snub-nosed monkey) worldscientific.com นอกจากนี้ยังมีพืชเฉพาะถิ่น (endemic plant species) 51 ชนิด และพืชตัวอย่าง (type specimen plants) 289 ชนิด ทำให้เป็นพื้นที่ที่มีความสำคัญระดับโลกสำหรับพืชและสัตว์พืชพรรณในพื้นที่อุดมสมบูรณ์ไปด้วยพืชป่าและดอกไม้หลากหลายชนิด เช่น ดอกอาซาเลีย (azalea blooms) ที่บานสะพรั่งในช่วงฤดูใบไม้ผลิ ความหลากหลายทางชีวภาพนี้มีความสัมพันธ์โดยตรงกับลักษณะทางธรณีวิทยาและสภาพภูมิประเทศที่ซับซ้อน ซึ่งสร้างถิ่นที่อยู่และระบบนิเวศขนาดเล็กจำนวนมาก

วัฒนธรรม (Culture) ภูมิภาคต้าหลี่-ชางซานมีประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมที่ยาวนานและรุ่งเรือง เคยเป็นศูนย์กลางของอาณาจักรโบราณ เช่น อาณาจักรหนานจ้าว (Nanzhao Kingdom) และอาณาจักรต้าหลี่ (Dali Kingdom) ซึ่งมีอายุยาวนานกว่า 500 ปี lushangeopark.com พื้นที่นี้มีความหลากหลายทางวัฒนธรรมอย่างยิ่ง โดยมี 25 ชาติพันธุ์อาศัยอยู่ร่วมกัน นอกเหนือจากชนชาติไป๋ (Bai), ฮั่น (Han), อี้ (Yi) และหุย (Hui) chinaxiantour.com

มรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ (Intangible Cultural Heritage): มีมรดกทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ระดับชาติ 8 รายการ เช่น พิธีราซานหลิง (Raosanling) ของชนชาติไป๋ (เป็นพิธีบูชา), หัตถกรรมย้อมผ้าแบบไป๋ (Bai Tie-dye Craftsmanship) และเทศกาลซานเย่ว์สตรีท (Dali Sanyue Street festival) UNESCO.org

แหล่งประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม (Historical Sites): อุทยานยังมีแหล่งประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมที่สำคัญระดับชาติ 9 แห่ง เช่น วัดฉงเซิ่งและเจดีย์สามองค์ (Chongsheng Temple and Three Pagodas) ที่เป็นสัญลักษณ์ของต้าหลี่, ซากเมืองไท่เหอ (Taihe City Relic) และกลุ่มอาคารสถาปัตยกรรมไป๋โบราณซีโจว (Xizhou Ancient Bai Architectural Complex) UNESCO.org

วัดโบราณ (Ancient Temples): วัดเจ้าพ่อชางซาน (Cangshan God Shrine) มีอายุมากกว่าหนึ่งพันปี และวัดจงเหอ (Zhonghe Temple) ซึ่งเป็นซากวัดพุทธเก่าแก่ 1,300 ปี ที่มองเห็นทิวทัศน์อันงดงามได้ทั่ว อุทยานธรณีแห่งนี้จึงเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์และมีความสำคัญทางจิตวิญญาณสำหรับชนชาติไป๋ loongwander.com

อุทยานธรณีโลกยูเนสโกต้าหลี่-ชางซาน เป็นมากกว่าสถานที่ท่องเที่ยว แต่เป็นแหล่งเรียนรู้ที่ทรงคุณค่าที่ผสมผสานความมหัศจรรย์ทางธรณีวิทยาเข้ากับความงดงามทางชีวภาพและมรดกทางวัฒนธรรมที่หลากหลาย การเยี่ยมชมอุทยานแห่งนี้จึงเป็นโอกาสอันดีที่จะได้สัมผัสความยิ่งใหญ่ของธรรมชาติ เรียนรู้ประวัติศาสตร์ของโลก และซึมซับวัฒนธรรมท้องถิ่นที่ไม่เหมือนใคร พร้อมทั้งร่วมส่งเสริมการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมและธรณีวิทยา เพื่อให้มรดกอันล้ำค่านี้คงอยู่สืบไปสำหรับคนรุ่นหลัง

เอกสารอ้างอิง (References)