Geo110 ธรณีสัณฐาน ธารน้ำแข็ง (Glacial landform)

ธรณีสัณฐานของธารน้ำแข็ง (Glacial landform)

ธรณีสัณฐานของธารน้ำแข็ง (Glacial landform) คือ ธรณีสัณฐานที่เกิดจากการเคลื่อนที่ของธารน้ำแข็งธรณีสัณฐานธารน้ำแข็งส่วนใหญ่ในปัจจุบันเกิดจากการเคลื่อนตัวของแผ่นน้ำแข็ง ขนาดใหญ่ ในยุคน้ำแข็งควอเทอร์นารีบางพื้นที่ เช่นเฟนโนสแคนเดียและเทือกเขาแอนดีส ตอนใต้ มีธรณีสัณฐานธารน้ำแข็งปรากฏอยู่เป็นจำนวนมาก ขณะที่พื้นที่อื่นๆ เช่น ทะเลทรายซาฮารามีธรณีสัณฐานธารน้ำแข็งที่หายากและเก่าแก่มาก

ธรณีสัณฐานของธารน้ำแข็ง (Glacial landform) คือ ภูมิประเทศที่เกิดจากการกัดกร่อน (erosion), การลำเลียง (transportation) และการทับถม (deposition) ของธารน้ำแข็ง (glacier) ในพื้นที่ที่มีอากาศหนาวเย็นหรือเคยมีการปกคลุมของธารน้ำแข็งในอดีต เช่น บริเวณขั้วโลก เทือกเขาสูง หรือเขตละติจูดสูง ๆ ธารน้ำแข็งมีพลังในการปรับเปลี่ยนภูมิประเทศอย่างมาก ทำให้เกิดลักษณะภูมิประเทศเฉพาะที่แตกต่างจากกระบวนการน้ำหรือกระบวนการลม ภูมิประเทศธารน้ำแข็ง สามารถจำแนกได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่ ๆ ได้แก่

1. ภูมิประเทศที่เกิดจากการกัดกร่อนของธารน้ำแข็ง (Erosional Landforms) ธารน้ำแข็งมีพลังในการกัดกร่อนสูง เนื่องจากน้ำแข็งและหินที่ติดอยู่ใต้ธารน้ำแข็งจะเสียดสีกับพื้นผิวหิน ทำให้เกิดร่องรอยและลักษณะเฉพาะต่าง ๆ เช่น

1.1 หุบเขาธารน้ำแข็งรูปตัวยู (U-shaped Valley)

• เกิดจากธารน้ำแข็งเคลื่อนตัวผ่านหุบเขาแม่น้ำเดิมซึ่งมีลักษณะรูปตัววี (V-shaped valley)
• การกัดกร่อนทำให้หุบเขากว้างออกและมีผนังชัน เกิดเป็นร่องหุบที่มีหน้าตัดรูปตัวยู
• ตัวอย่างเช่น หุบเขาในเทือกเขาแอลป์ และหุบเขาในประเทศนอร์เวย์

1.2 แอ่งเว้า (Cirque หรือ Corrie)

• เป็นแอ่งเว้ารูปชาม (bowl-shaped hollow) ที่เกิดจากการกัดกร่อนของน้ำแข็งที่สะสมอยู่บริเวณด้านหัวธารน้ำแข็ง
• มีลักษณะเป็นเว้าลึก มีผนังชันโอบล้อม 3 ด้าน มักเป็นจุดกำเนิดของธารน้ำแข็ง

1.3 เฉลียงธารน้ำแข็ง (Hanging Valley)

• เกิดจากการที่ธารน้ำแข็งสายหลักกัดเซาะหุบเขาลึกกว่าธารน้ำแข็งสาขา
• ทำให้หุบเขาสาขามีระดับสูงกว่าและดูเหมือน “แขวน” อยู่เหนือหุบเขาหลัก
• เมื่อน้ำไหลผ่านมักกลายเป็นน้ำตก

1.4 เขาสูงแหลม (Horn)

• เกิดจากการที่แอ่งเว้า (Cirques) หลายด้านกัดกร่อนเข้ามาบรรจบกันรอบ ๆ ยอดเขา
• ทำให้ยอดเขามีลักษณะแหลมคม เช่น Matterhorn ในเทือกเขาแอลป์

1.5 สันแหลม (Arête)

• เป็นสันเขาแหลมคมที่เกิดจากการกัดกร่อนของแอ่งเว้าสองฝั่งที่กัดเข้าหากัน
• ทำให้เกิดสันแหลมยาวและคม

1.6 รอยขีดข่วนธารน้ำแข็ง (Glacial striations)

• เป็นร่องหรือรอยขีดบนพื้นหินแข็งที่เกิดจากหินกรวดที่ฝังอยู่ใต้ธารน้ำแข็งเสียดสีกับพื้นหิน
• เป็นหลักฐานชัดเจนว่าพื้นที่นั้นเคยถูกธารน้ำแข็งปกคลุม

2. ภูมิประเทศที่เกิดจากการทับถมของธารน้ำแข็ง (Depositional Landforms)

ธารน้ำแข็งเมื่อเคลื่อนตัวและละลายจะทิ้งเศษหิน ดิน กรวด และตะกอนต่าง ๆ เอาไว้ เรียกว่า “ธารน้ำแข็งพัดพา (glacial till)” ทำให้เกิดภูมิประเทศลักษณะเฉพาะ ได้แก่

2.1 เนินโมเรน (Moraine)

• เกิดจากการทับถมของตะกอนน้ำแข็ง (till) ที่ธารน้ำแข็งพัดพามา
• จำแนกเป็นชนิดย่อยได้ เช่น
  • Side moraine: พบทับถมด้านข้างธารน้ำแข็ง
  • Terminal moraine: ทับถมที่ปลายธารน้ำแข็ง แสดงตำแหน่งการรุกคืบมากที่สุด
  • Ground moraine: ตะกอนที่ปกคลุมพื้นหุบเขาเมื่อธารน้ำแข็งละลาย

2.2 เนินกลอง (Drumlin)

• เป็นเนินรูปยาวรี คล้ายกระสวย เกิดจากการทับถมของตะกอนใต้ธารน้ำแข็ง
• ปลายด้านชันชี้ไปทางทิศที่ธารน้ำแข็งเคลื่อนมา ส่วนปลายด้านลาดชี้ไปทิศทางการเคลื่อนที่

2.3 เอสเกอร์ (Esker)

• เป็นสันตะกอนยาว คล้ายคันดินคดเคี้ยว
• เกิดจากการทับถมของตะกอนแม่น้ำที่ไหลอยู่ใต้ธารน้ำแข็ง

2.4 เคม (Kame)

• เป็นเนินตะกอนขนาดเล็ก เกิดจากตะกอนที่สะสมอยู่ตามโพรงน้ำแข็ง เมื่อธารน้ำแข็งละลายจึงปรากฏเป็นเนิน

2.5 เคทเทิลเลค (Kettle lake)

• เกิดจากก้อนน้ำแข็งใหญ่ที่หลุดออกจากธารน้ำแข็งและฝังอยู่ในตะกอน
• เมื่อน้ำแข็งก้อนนั้นละลายจะทิ้งร่องเป็นแอ่ง และกลายเป็นทะเลสาบเล็ก

2.6 เอาท์วอชเพลน (Outwash plain)

• เป็นที่ราบกว้างหน้าธารน้ำแข็ง เกิดจากตะกอนแม่น้ำธารน้ำแข็ง (meltwater) ไหลพัดพามาทับถม
• ตะกอนมีการคัดขนาดดี เช่น กรวด ทราย

ภูมิประเทศธารน้ำแข็ง (Glacial landscape) สะท้อนอิทธิพลของธารน้ำแข็งทั้งในด้าน การกัดกร่อน และ การทับถม ทำให้เกิดลักษณะทางธรณีวิทยาที่โดดเด่น เช่น หุบเขารูปตัวยู แอ่งเว้า เขาสูง Horn โมเรน เนินกลอง และทะเลสาบเคทเทิล เป็นต้น พื้นที่เหล่านี้ไม่เพียงแต่บ่งบอกถึงประวัติศาสตร์ภูมิอากาศโลก แต่ยังมีบทบาทสำคัญต่อการศึกษาทางธรณีวิทยา ธรณีสัณฐานวิทยา และการวางแผนใช้ประโยชน์ที่ดินในภูมิประเทศที่เคยถูกธารน้ำแข็งปกคลุม